Fusie: zoektocht naar delicaat evenwicht

Met een compacte handleiding wil Guberna ziekenhuizen een leidraad geven die hen moeten helpen bij het complexe proces van een fusie.

Ziekenhuisfusies zijn geen nieuw gegeven, maar onder impuls van recente evoluties staat het vandaag weer meer op de agenda. Denk maar aan de fusies of fusiegesprekken tussen AZ Sint-Lucas en AZ Jan Palfijn in Gent, Henri Serruys en AZ Damiaan in Oostende, Jessa Ziekenhuis en AZ Vesalius in Limburg of AZ Sint-Elisabeth (Zottegem) en AZ Glorieux (Ronse).

“Fusies zijn complex en dus worstelen heel wat ziekenhuizen met hoe ze dit proces op een gepaste wijze kunnen aansturen”, zegt Filip De Rycke van Guberna. "Fusies worden terecht omschreven als de moeilijkste operatie in het ziekenhuis. Slechts 10% levert op wat vooraf werd beoogd.” Guberna, Instituut voor Bestuurders, reikt ziekenhuisdirecties, juristen en zorgstrategen met het rapport Het proces van de ziekenhuisfusie – Van nulsituatie tot nieuwe organisatie een structuur aan om het proces te analyseren en de fusie doordacht te plannen.

Vrijblijvend

Een fusie moet gezien worden als een proces met het oog op de totstandkoming van een nieuwe gemeenschappelijke organisatie. Dat is meteen het grote verschil met een samenwerkingsverband tussen ziekenhuizen, zoals er vandaag ook een aantal bestaan. Ziekenhuisnetwerken zijn veel vrijblijvender dan een fusie. Individuele ziekenhuizen behouden hun rechtspersoonlijkheid, erkenningsnummer, financiële aansprakelijkheid, identiteit en beleid.

De idee leeft dat de belangrijkste reden om tot een fusie over te gaan, samengevat kan worden onder de noemer rationalisering: grotere interne efficiëntie, een betere taakverdeling en vermindering van kosten. Er zijn echter heel wat meer argumenten om te fuseren. Raf De Rycke en Paul Gemmel sommen in Strategisch management voor de gezondheids- en welzijnssector (2024) een aantal redenen op: coördinatie van de dienstverlening, versterken van de positie van een organisatie, ondersteuning van een zwakkere organisatie, personeelsuitdagingen, IT en innovatie, regionalisatie en de bescherming van de continuïteit van de zorg.

'Het is belangrijk dat een fusie niet wordt gezien als een economisch schaakspel'

Vier C's

Een belangrijke factor in het welslagen van een fusie is de zoektocht naar een geschikte fusiepartner. Doorgaans worden daarbij de vier C’s naar voor geschoven: continuity (levensvatbaarheid van de samenwerking), compatibility (de ‘fit’ tussen de cultuur en strategische doelstellingen van de partners), capability (aanvullende capaciteiten van de partners) en commitment (overtuiging van de partners van het belang van de fusie). Het is belangrijk dat een fusie niet wordt gezien als een economisch schaakspel. Er dient voldoende empathie en vertrouwen te zijn aan de top. Het moet een aantrekkelijk verhaal zijn waarin iedereen zijn plaats vindt.

Als 90% van de fusies minder oplevert dan oorspronkelijk verwacht, is het belangrijk om na te gaan welke factoren bijdragen tot succes. Een Britse studie uit 2022 trekt zes lessen uit eerdere fusies om succesvol te zijn: ontwikkeling van een sterke klinische onderbouwing; brede en vroege communicatie over de veranderingsstrategie; vergroten van betrokkenheid en samenwerking op alle niveaus; realistische transparantie over kosten en baten; attent zijn voor de gevoelens van de andere organisatie; en het effectief integreren van de verschillende organisatieculturen. Eerdere studies wezen bovendien op het belang van bereidheid tot compromissen.

Strategische rol

Een fusie is sowieso een moeilijke evenwichtsoefening tussen snel en traag gaan. “Men moet tijd durven nemen, maar geen tijd verliezen”, luidt het in het Guberna-rapport. “Te lang twijfelen kan tot frustraties leiden. Te snel besluiten, kan leiden tot een gedwongen huwelijk. Men moet ervoor zorgen dat het vooruit blijft gaan en erover waken dat men zichzelf niet voorbij holt.  Dat is een delicaat evenwicht. Toch is het nodig mijlpalen te stellen die het commitment van de betrokken partijen verankeren.”

Naast de directies en de middenkaders van de fuserende ziekenhuizen, spelen artsen een belangrijke rol. “Zij hebben een grote inhoudelijke betrokkenheid bij de werking van het ziekenhuis. Samenwerking tussen ziekenhuis en artsen is cruciaal voor de financiële gezondheid van het ziekenhuis. Onderzoek toont een positief verband aan tussen de kwaliteitsscores van een ziekenhuis en artsen in leidinggevende posities. Zonder het advies van de medische raden is er geen sprake van een fusie. Een volwaardige strategische rol voor de artsen is een centraal element bij een fusie”, besluit het Guberna-rapport.